ENFLASYON VE YAŞAM MALİYETİNDEKİ ARTIŞLARLA MÜCADELE EMEKTEN YANA POLİTİKA ARAÇLARI

Mustafa Durmuş / 17 Eylül 2022

Bu kışın, yüksek enflasyon ve artan yaşam maliyetlerinden ötürü, emekçiler, emekliler, sabit gelirliler, borçlular ve yoksullar başta olmak üzere toplumun büyük bir kesimi açısından çok zor geçeceğini kestirebilmek zor değil.

Öyle ki mevsim avantajlarının da sona ermesiyle birlikte temel gıda maddelerinin fiyatlarındaki artışlara ilave olarak, kışa doğru bu kez ısınmadan kaynaklı ek harcamalar gündeme gelecek. Elektrik ve doğal gaza yapılan zamlar hız kesmezken, gıdadan ulaştırmaya her şeyi etkileyen benzinin litre fiyatı 20 TL’ye motorininse 25 TL’ye dayanmış durumda. Kısaca halk ısınma ile karın doyurma gibi iki zaruri ihtiyacın karşılanması arasında sıkışıp kalacak.

Öte yandan iktidarın yakınlarda açıkladığı OVP (2023-2025)’ ye göre bu yılın sonunda enflasyon oranı yüzde 65’e kadar gerileyecek. Ancak gerçekleşse dahi, bu kimseyi rahatlatmasın zira enflasyondaki yıl sonundan itibaren ortaya çıkabilecek gerilemeye bakıp, halkın bu kışı rahat geçirebileceği sonucunu çıkarmak mümkün değil.

Öyle ki enflasyonun düşmesi fiyatların düşmesi anlamına gelmiyor sadece fiyat artışlarının yavaşlaması demek oluyor. Bir başka anlatımla enflasyon düşse de mal ve hizmetlerin fiyatları artmaya devam edecek. (1)

Hele bu mal ve hizmetler enerji, petrol, zaruri gıda, ulaştırma, kira gibi emekçilerin bütçeleri içinde önemli yer tutan kalemlerse, enflasyon düşse dahi yaşam emekçiler için zorlaşmaya devam edecek.

Yaşam Maliyeti Krizi’

Bu yüzden de özellikle de Batı ülkelerinde yüksek enflasyon kavramının yanı sıra son zamanlarda ‘yaşam maliyeti krizi’ (cost of living) kavramı kullanılıyor. Bu kavram sadece genel fiyatlar seviyesindeki sürgit artışlara (enflasyon) değil, aynı zamanda halk için temel nitelikte olan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışlara ve halkın eriyen satın alma gücüne (reel gelirlerinin düşüklüğüne) dikkat çekiyor.

Ancak yaşam maliyetlerinin giderek artıyor olmasının, tek başına, dünya enerji ve temel gıda maddelerindeki, özellikle de Ukrayna savaşı sonrasında görülen hızlı artışların sonucu olduğu düşünmek yanıltıcı olabilir.

Aslında geçtiğimiz yüzyılda da halklarımız, bir yanda sürekli artan fiyatlar, diğer yandan yoğun bir emek sömürüsüne dayanan düşük ücret politikaları yüzünden yaşam maliyetlerinin sürekli artmakta olduğuna tanık oluyordu. Yeni olan, dünyada savaşın tetiklediği enerji maliyetlerindeki fevkalade artışların yanı sıra, ülkede izlenen ekonomi politikaları sonucunda müthiş bir hızla artan döviz kurlarının yaşam maliyetindeki artışı bir krize dönüştürmüş olması.

Bu nedenle de emekten yana politikalar ve bu yöndeki mücadele sadece enflasyonla baş etmeyi değil, aynı zamanda yaşam maliyeti krizi ile de mücadele etmeyi gerekli kılıyor. Bu bağlamda, bu politikalar mutlaka düşük ücret ve diğer düşük emek gelirlerini artırıcı önlemleri de içermeli.

Önce yapılmaması gerekenden başlayalım ardından da kısa ve uzun erimde yapılabilecekleri anlatalım.

Verili durumda faiz oranlarını yükseltmek çözüm değil

Faiz artırımları ve diğer sıkı para ve kredi politikaları, teorik olarak, yalnızca olağan dışı yüksek talep seviyelerinin yönlendirdiği geniş tabanlı bir talep enflasyonuna dair güçlü kanıtlar varsa bir çözüm olabilir. Oysa Türkiye’deki enflasyonun bileşenleri arasında yer alan arz/maliyet yönlü (örneğin yüksek kur, yüksek üretim maliyetleri) faktörler en az talep yönlü faktörler kadar, hatta onlardan çok daha baskın bir biçimde etkili.

Bu yüzden de (bazı iktisatçıların ileri sürdüğünün aksine), yüksek enflasyonla yüksek işsizliğin ve borçluluğun bir arada yürüdüğü verili koşullarda faiz oranlarının artırılması (tıpkı şu ana kadar yapılan faiz indirimleri gibi), mevcut enflasyonu düşürmekte başarısız olmanın ötesinde, üretimi, istihdamı ve ücretleri ve diğer emek gelirlerini düşürerek yaşam maliyeti krizini daha da derinleştirecektir. (2)

Öyle ki Türkiye’deki çok borçlu işletmeler faiz artırımı nedeniyle zor duruma düşecekler, hatta iflas edecekler, bu da mevcut yüksek işsizliği daha da artıracaktır. Ekonomik büyüme ve dış borç geri ödeyebilme ve yeniden borçlanabilme imkânları olumsuz etkilenirken, Hazine’nin faiz yükü daha da artacak, ayrıca topluma yararlı kamu yatırımları azalacak, borçlu halk daha da borçlanarak yoksullaşacaktır.

Bu yüzden de, her ne kadar ana akım iktisat teorisi aşırı ısınmış ekonomiler için faiz artırımları yoluyla soğutma operasyonunu genel olarak önerse de (3), Türkiye’nin verili koşullarında faiz oranlarının, özellikle de çok sert bir biçimde yükseltilmesi, önerilmez çünkü yavaşlamaya başlayan ekonomi ciddi biçimde yere çakılabilir.

Antikapitalist nitelikli politikalar

Diğer yandan, yüksek enflasyon koşullarında, işçi sınıfının ve emekçi halkların yaşam standartlarını korumaya dönük mücadele programı, faiz politikalarıyla sınırlı kalamaz. Bu program kaçınılmaz olarak uzun erimde neo-liberalizme ama asıl olarak da kapitalizme karşı olmak zorunda. Ancak kısa erimde sistem içi çözüm önerilerine de ihtiyaç var.

Bu bağlamda, sistem içi bir öneri olarak; para politikasına nazaran maliye politikasına ağırlık verilebilir. Yüksek enflasyonla mücadele edilirken, aynı zamanda işsizliği kalıcı olarak azaltan, topluma yararlı yeni kamusal yatırımları hayata geçiren, adil bir gelir ve servet dağılımını gerçekleştiren vergi ve harcama politikaları ve yaşanabilir bir ücreti esas alan gelir politikası uygulanabilir.

Emekten yana anti enflasyonist politika araçları

Demokrasi güçleri ve solun masasında emekten yana enflasyonla ve yaşam maliyeti krizi ile mücadelede çok sayıda araç ve strateji mevcut. Ancak ilke olarak, emekten yana bir iktidarın inşa edilmesi halinde, politika yapıcılar, artan yaşam maliyeti sıkıntısını hafifletebilmek için bir dizi acil, kısa erimli önlemin yanı sıra, potansiyel bir enflasyonist sarmalı önlemek için daha uzun erimli yapısal değişiklikleri de göz önünde bulundurmalı.

Öyle ki enflasyon kontrolü sadece maliye ve para politikalarına sıkıştırılmamalı, aksine daha geniş bir yelpaze içinde, topluma yararlı, doğa ile uyumlu üretimin artırılmasına dönük bir arz yönetiminden kamusal dağıtıma, tayınlamadan fiyat kontrollerine kadar çok sayıda aracı içermeli. Aşağıda ayrıntılı bir biçimde ele alınacak olan bu politikaların ve kullanılacak araçların bazılarının kısa, bazılarının ise uzun erimli olması kaçınılmaz.

Öte yandan, öncelikle (bir önceki yazımızda vurgulandığı gibi) manşet enflasyon yerine, farklı sınıflara ve farklı tüketim kalıplarına sahip hanelerin gerçek enflasyonunu ölçmeyi sağlayacak bir yeni enflasyon konseptine ihtiyacımız var. Nitekim bu ihtiyaç dünyada da, Türkiye’de de görülüyor.

Bu ihtiyacı kısmen karşılamaya dönük olmak üzere 2012 yılından beri, Merkez Bankası iktisatçısı Z. Yükseler tarafından kullanılan ‘Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi’ (HTFE), yine aynı iktisatçı tarafından 2022 yılının Mayıs ayından itibaren ‘Yaşam Maliyeti Endeksi’ne (YME) dönüştürüldü. (4)

Bu endeks beşli madde grup endeksleri kullanılarak, hane halkı tarafından sıkça tüketilmeyen yarı dayanıklı, dayanıklı mallar ile bazı hizmetlerin TÜFE endeksinden dışlanarak oluşturuluyor. Böylece TÜİK tarafından açıklanan 144 madde grubunun 86’sı “Yaşam Maliyeti Endeksi” kapsamına girerken, 58 grup bu kapsam dışında kalıyor.

Beşli madde grupları belirlenirken şu hususlar dikkate alınıyor: Seçilen maddelerin haneler tarafından her ay ve her yıl tüketilme özelliğinin yüksek olması, temel ihtiyaç maddesi olma özelliğinin bulunması, harcamanın geçmişte yapılan tasarruflar veya kredi kullanımı yerine, hanenin sürekli ve düzenli geliri ile finanse edilme olasılığının yüksek olması ve satın alınan mal ve hizmetin hane halkı tarafından yatırım harcaması niteliğinde sayılmaması.(5)

Enflasyonla mücadelede alınacak önlemler, kullanılabilecek politikalar ve araçlar:

(i) Zaruri malların fiyatları geçici olarak dondurulmalı

Gıda ve ısınma insanların en temel hakkıdır. Dolayısıyla insanların bunları yeterince karşılayabilmesi için enerji faturaları düşürülerek makul bir düzeyde sabitlenmeli, faturalarını ödeyemeyen hanelerin elektrikleri ve doğal gazları kesilmemeli, böyle haneler için aylık belli miktarda ücretsiz enerji kullanım hakkı verilmeli ve bu insanların sofralarına yiyecek koyabilmeleri sağlanmalı.

Pratik bir öneri olarak, bu kış boyunca, ticari olmayan amaçlar için kullanılan elektrik, doğal gaz fiyatları ve ekmek, et, süt ve çocuk maması gibi temel malların fiyatları dondurulmalı.

(ii) Etkin fiyat kontrolleri yapılmalı

Tarihte, kamu kurumlarının fiyat artışlarıyla mücadelesi konusunda nasıl başarılı sonuçlar elde ettiğine ait dair sayısız örnek mevcut.

Mesela, 1941’de İkinci Dünya Savaşı sırasında (1941’de) ABD’de yüksek enflasyon yaşanırken, Roosevelt ‘Fiyat İdaresi Ofisi’ni kurdu ve bu kurumda istihdam edilen 250 bin memuru enflasyonist baskıların kaynaklarını belirlemek ve bunlarla mücadele etmekle görevlendirdi. Britanya’da ise (aynı yıllarda), hükümet genelinde birkaç bakanlık, belirli fiyat değişikliklerini izlemekten ve yönetmekten sorumlu tutuldu. (6)

Kısaca, ekonomiyi resesyona sürüklemeden, sistemik olarak önemli konumdaki fiyatları istikrara kavuşturmak için alternatif bir politika araçları setine ihtiyaç var. Stratejik sektörlerde yapılacak fiyat kontrolleri bu araçlardan biri olabilir ve temeldeki piyasa dengesizliğini ortadan kaldıran diğer önlemlerin yürürlüğe girmesi için zaman kazandırabilir. (7)

(iii) Tayınlama yapılmalı

Bu araç akla karne dönemleri gibi sıkıntılı yılları getirse de, geçmişte Roosevelt döneminde olduğu gibi bunun son derece başarılı örnekleri mevcut. Öyle ki bu dönemde enflasyonla mücadele için karneler bastırılarak halka dağıtıldı. Karneli mallar sadece karne sahiplerine satılabiliyordu. Böylece stokçuluk ya da spekülasyon da asgaride tutularak, fiyat artışları önlenebildi. (8)

                                                                        (2.Dünya Savaşı yıllarında ortaya çıkan yüksek enflasyon sorunu karne ile aşılmaya çalışılmıştı-editör)

Bugün bu önlem son derece gelişkin dijital teknolojilerle çok daha etkin bir biçimde hayata geçirilebilir. Covid-19 salgını sırasında, salgınla mücadele sırasında uygulanan dijital teknolojili önlemler enflasyonla mücadelede de kullanılabilir.

(iv) Enerji fiyatlarındaki artışlar halka yansıtılmamalı, bu alanda acil kamulaştırmalar yapılmalı

Bilindiği gibi, neo-liberalizmin ilk uygulamalarından biri olarak geçtiğimiz yüzyılda, ‘Şok Terapi’ adı altında, enerji gibi temel sektörlerde yapılan özelleştirmelerle birçok temel malı fiyatı hızlıca serbestleştirildi. Türkiye’de de son 20 yılda enerji sektöründe kapsamlı özelleştirmeler yapıldı.

Bu özelleştirmeler son bir iki yıldır da gördüğümüz gibi, halkın en yoksullarının bu hizmetlere erişememesi ve büyük çoğunluğunun da yüksek maliyetlere (fiyatlara) katlanarak bunlara erişebilmesi ile sonuçlandı.

Bu yüzden, bu tür mal ve hizmetler tekrar ‘kamusal’ ya da ‘kolektif mal’ olarak kabul edilerek, öncelikle bunların fiyatlarına bir tavan/sınır konulması gerekli. Eş anlı olarak, bu kış boyunca bu tür mal ve hizmetlerden alınan ÖTV ve KDV gibi vergilerden (geçici olarak) vazgeçilmeli. Asıl çözüm ise enerji, iletişim, gıda ve sağlık/ilaç ve eğitim gibi kilit sektörlerin kamusal mülkiyete ve kamusal/toplumsal denetim altına alınması olabilir.

                      (Fransız hükümeti yaşanan enerji krizini aşmak için Electricity de France’ı kamulaştırma kararı aldı. Kamulaştırma için 9.7 milyar euroluk bir kaynak ayrıldı-editör)

Böyle önlemler aşırı bir tüketici sömürüsüne dayalı yüksek fiyatlandırmayı en aza indireceği gibi, şirketlerin finansal spekülasyon ya da borsa manipülasyonları yapmalarını da zorlaştıracaktır.

Bu bağlamda Sol Keynesyenler, kamulaştırmaların yerine, enflasyon kontrolünün esas olarak maliye politikası, yani kamu harcamaları ve vergilerdeki değişiklikleri ve doğrudan müdahaleleri önerirler.

Bu anlamda ABD’de yasalaşan ‘Enflasyon Azaltma Yasası’ Federal Hükümetin örneğin ilaç fiyatları üzerindeki kontroller aracılığıyla, enflasyona müdahale etme gücüne dair ipuçları veriyor. Yasa ilaç şirketlerini, eğer fiyatları enflasyon oranından daha hızlı artırırlarsa para iadesi yapmaya ve yaşlılar için ücretsiz aşı sağlamaya zorluyor. (9)

(v) Yoksul hanelere doğrudan nakit destekleri verilmeli

Geçici bir önlem olarak bazı temel mal ve hizmetlere bütçeden sübvansiyon sağlanması mümkün olabilir ancak bu mal hizmetlerin varlıklılar tarafından da kullanıldığı unutulmamalı. Böyle desteklerin kullanıcıları iyi belirlenmezse, bunlar bizi devlet bütçesinden zenginlerin lüks tüketimlerinin fonlanması gibi haksız bir durumla karşı karşıya bırakabilir.

Nitekim UNDP’nin bir raporu, enerji sübvansiyonlarının orantısız bir şekilde daha zengin insanlara fayda sağladığını ve evrensel bir enerji sübvansiyonunun faydalarının yarısından fazlasının nüfusun en zengin yüzde 20’sine gittiğini gösteriyor. Buna karşılık nakit transferlerinden asıl olarak nüfusun en yoksul yüzde 40’ı faydalanıyor. Kısaca çok mütevazı nakit transferleri bile, bu krizde en yoksul ve en savunmasız olanlar için dramatik ve dengeleyici etkileri olabilir. (10)

Böylece yüksek enflasyon altında hanelere yapılan yardımları artırarak veya yoksul hanelere doğrudan nakit yardımları yaparak, özellikle de en yoksulları fiyat artışlarından korumak gerekiyor. Çünkü yaşanan krizin bir boyutu fiyat artışlarının neden olduğu enflasyon iken, diğer boyutu yaşam maliyetinin artması. Bu da doğrudan emekçilerin gelir düzeyleriyle ya da işçilerin ücretleriyle ilgili.

Daha önce de sözünü ettiğimiz ‘Yaşam Maliyeti Endeksi’ (YME), manşet enflasyonu (TÜFE) ile kıyaslandığında, bu yılın Temmuz ayında manşet enflasyon yüzde 79,60 iken, YME’nin yüzde 87,56 ve Ağustos ayında manşet enflasyon yüzde 80,21 iken, YME’nin yüzde 85,75 olduğu görülüyor. (11)

Bu da yaşam maliyetindeki artışın tüketici fiyatlarındaki artıştan daha fazla olduğunu ve buradan hareketle de öncelikle yaşam maliyetini düşürecek önlemler alınması gerektiğini ortaya koyuyor.

(vi) Yaşanabilir bir ücret sağlanmalı

Özellikle neo-liberalizm döneminde reel işçi ücretlerinin ciddi bir iniş (bazı yıllar durgunluk) yaşamış olması ve işçilerin milli gelirden aldığı payın giderek azalması yaşam maliyeti krizinin asıl nedeni. Bu yüzden de reel ücretleri artırmaya dönük politikalar ve mücadeleler yaşam maliyeti krizi ile baş etmenin en kestirme yolu.

Bu bağlamda yaşam maliyetindeki artışı karşılayabilecek ve verimlilik artışından adil bir pay alabilecek bir şekilde emekçilerin ücretleri artırılmalı. Bu yapılırken işçilerin örgütlülüğünü ve grev ve toplu sözleşme haklarını artıracak iyileştirmeler yapılmalı, işçi örgütlenmesinin önündeki engeller ortadan kaldırılmalı.

Ancak yaşam maliyeti açısından önemli olan insanların ne kadar para kazandığından ziyade, temel giderler karşılandıktan sonra geriye ne kadar kaldığı. Yıllardır yaşam standartlarını sessizce aşındıran da aslında denklemin bu yanı.

Batıda böyle bir aşınma genelde devlet bütçesinden yapılan transfer ödemeleriyle (çocuk yardımı, aile yardımı gibi) giderilirken, Türkiye’de devlet bütçesinden sağlanan bu tür transfer ödemeleri yok denecek kadar az.

Bu yüzden de halka dönük transfer harcamalarının bütçe içindeki payları artırılırken, Covid-19 salgını sırasında yeterince yapılmayanlar bu kez yapılmalı ve geçimini sağlayamayan savunmasız insanlara, yoksul hanelere yeterli kamusal finansal destek sağlanmalı.

(vii) İstihdam garantisi ve desteği verilmeli

Yüksek enflasyon sırasında, işsizliği de azaltabilmek ve işsizlere gelir sağlayabilmek için, kamunun topluma ve ekolojiye yararlı istihdam programlarını hayata geçirmesinin yanı sıra, küçük ve orta ölçekli işletmelere (istihdamı ve işçi haklarını, sendikaları, iş güvenliğini korumaları şartıyla) istihdam destekleri verilmeli. Kamucu istihdam programlarının finansmanı devlet bütçesinden yapılırken, uygulaması ve denetimi yerel yönetimlere bırakılmalı.

Bu çerçevede ülkedeki bölgeler arasındaki işsizlik ve istihdam farklılıkları dikkate alınmalı. Zira bir araştırmaya göre, Kürtlerin ağırlıklı olarak yaşadığı Güneydoğu Anadolu illerinde işsizlik ülke ortalamasının 2,5 katından daha yüksek (yüzde 33,3).(12) Kamucu istihdam politikalarının belirlenmesi sırasında mutlaka yerelin karar alma süreçlerine aktif bir biçimde demokratik katılımı sağlanmalı.

(viii) Regülasyon yapılmalı

Araştırmalar yüksek enflasyon dönemlerinde fiyat hareketleri üzerinde etkili olan tekellerin gücünü ve özellikle de gıda sektöründeki finansal spekülasyonları önleyebilmek için başvurulan düzenleyici (regülatif) eylemlerin başarılı sonuçları olduğu gösteriyor. (13)

Bu çerçevede, enflasyon kontrolü ile ilgili özel komiteler ya da benzeri organlar oluşturulmalı. Bu komiteler fiyat sınırlamaları yaparak piyasaları düzenlemekle görevlendirilmeli. Emekten yana bir iktidar, izin verme veya reddetme kriterleri ile her türlü piyasada her türden denetim yapacak komiteler kurmalı.

Örneğin, gıda maddelerinin bir kısmının veya tamamının zorunlu mallar olarak kabul edildiği ve hiçbir üretici veya satıcının bir gıda komitesi tarafından onaylanmadan fiyatlarını artıramayacağı ilan edilerek, bu yönde etkin kontroller başlatılmalı.

Kuşkusuz tekelleri ve uyguladıkları fiyatları kontrol eden komitelerin, kontrol etmek için kuruldukları kesimlerce “ele geçirilme” riski her zaman mevcut. Bu yüzden de bu komitelerin sadece merkezden değil aynı zamanda yerelden de demokratik denetime açık bir biçimde oluşturulması ve toplumsal kontrole tabi tutulması gerekli.

(ix) Kârlara üst sınır getirilmeli

Günümüzde piyasaları kontrol etme gücüne sahip birçok büyük şirket, fırsatçı bir şekilde fiyatları ve kârları artırıyor ve bu durum da enflasyona neden oluyor. Yani bugün yüksek enflasyonda artan bu kârların payı azımsanamayacak kadar büyük.

İktidar bloku, izlediği emekten sermayeye doğru kaynak aktarma politikaları ile (düşük faiz, KKM, ve makro ihtiyat politikaları ile) bu yüksek kârların nedeni oluyor. Kısaca bir kısım enflasyon, kapitalistlerin fiyatlandırma kararlarından ve iktidarın uyguladığı politikalardan kaynaklanıyor.

Bu bağlamda anti enflasyonist bir politika aracı olarak, özellikle de borsada hisseleri alınıp satılan bankalar başta olmak üzere, büyük şirketlerin enflasyonun üzerinde kâr elde etmiş olanlarından ‘aşırı kazanç ya da kâr vergisi’ alınmalı.

(x) Aşırı kredi hacmi daraltılmalı ve kredilerin etkin kontrolü yapılmalı

Enflasyonu dizginlemek için kredi akışını sınırlandırmaya dönük kredi kontrollerini hayata geçirmek gerekiyor. Oysa siyasal iktidar seçim sürecinde kredi genişlemesi yoluyla ekonomide bir canlılık yaratmak istiyor.

Nitekim birkaç gün önce açıklanan toplam 900 milyar TL değerindeki TOKİ projesine (5 yılda toplam 500 bin yeni konut, 250 bin arsa ve 50 bin işyeri) devlet bütçesinden 360 milyar TL’lik sübvansiyon verilecek. Ayrıca Şubat ayında açıklanan Kredi Garanti Fonu’nun (KGF) toplamda 60 milyar TL’lik kredi kefalet paketine ilave olarak, bugünlerde 50 milyar TL’lik yeni bir KGF kredi paketi daha gündemde. (14)

Bu arada, şirketlerin borçlanmalarının sınırlandırılması konusunda ciddi etkili düzenlemelere ihtiyaç var. Oysa şu ana kadar iktidar, kurumsal sektöre verilen banka kredilerini izlerken, riske göre ayarlanmış getiri oranları dışındaki kriterlere bakmadığı gibi, riskleri değerlendirmenin ve üstlenmenin devletten çok özel finans kuruluşlarına bağlı olduğu düşüncesiyle hareket etti. Kamu bankaları ise siyasal baskılar yüzünden olsa gerek, özellikle yandaş şirketler söz konusu olduğunda böyle riskleri görmezden geldiler.

Kaldı ki kredi genişlemesi politikası iktidarın düşük faiz politikası ile uyumlu. Bu yüzden de iktidardan para politikası aracılığıyla enflasyonu düşürmesini (özellikle de seçim sürecinde) beklememek gerekiyor. Bu işi seçim sonrasında işbaşına gelecek olanların üstlenmesi gerekecek.

(xi) Anti enflasyonist vergi politikaları uygulanmalı

Toplumun nüfus olarak azınlığını oluştursa da sermaye kesimi ve servet zenginlerinin satın alma, dolayısıyla da harcama gücü oldukça yüksek. Böyle zenginler yapmış oldukları (özellikle de lüks tüketim harcamalarıyla) efektif talebi artırıyor ve enflasyonu körüklüyor. Bu nedenle de bu kesimleri daha fazla vergilendirerek efektif toplam talebi düşürmek gerekiyor.

Bu yüzden de belirli zaruri mallar üzerinden alınan KDV ve ÖTV sıfırlanırken, Gelir Vergisi oranları en zenginleri daha fazla vergilendirecek şekilde artan oranlı olarak yeniden düzenlenmeli ve artan oranlı bir servet vergisi uygulaması hayata geçirilmeli.

(xi) ‘Temel Gelir Güvencesi’ uygulaması başlatılmalı

Toplumun en yoksulları öncelikli hedef kitle olarak seçilerek, kadınlara öncelik verilerek, düzenli geliri olup olmadığına bakılmaksızın, her haneden 18 yaşını doldurmuş olan en az bir kişiye aylık asgari ücretin üçte ikisi tutarında bir nakdi, ‘temel gelir güvences’ olarak vermek gerekli. Böyle bir güvence kamusal hizmetlerin ortadan kaldırılmasının bir karşılığı olarak değil, onların bir tamamlayıcısı olarak sağlanmalı.

(xii) Büyük çapta kamusal yatırımlar yapılmalı

Başta tarım, enerji, sosyal konut, topluma yararlı işler, bakım, eğitim ve sağlık olmak üzere belli sektörlere yönelik yeni kamusal yatırımlar yapılarak, başta güvenli gıda olmak üzere toplum için gerekli ve yararlı olan üretim artırılmalı.

Bu yapılırken seçici olunmalı ve insan, toplum ve doğa için zararlı üretim faaliyetlerine son verilerek kaynak tasarrufu sağlanmalı. Banka kredileri dâhil olmak üzere, kamusal kaynaklar, doğa dostu, kamusal ulaştırma ve iletişim gibi alt yapıyı iyileştiren projelere yönlendirilmeli.

(xiii) Anti tekelci düzenlemeler hayata geçirilmeli

Güçlü yasal anti tekel düzenlemeleriyle piyasalardaki tekelci gücü kırmak, firmaların sömürücü fiyatlandırmaya girişme kabiliyetini azaltmak gerekiyor. Bu çerçevede, ikame olarak, yeniden tanımlanacak olan bir kamusallık bakışı altında en zaruri alanlardan başlayarak yeniden kamu iktisadi teşebbüsleri kurulmalı.

Sonuç olarak

Enflasyonu dizginlemeye ve yaşam maliyetindeki artışları önlemeye dönük çok sayıda emekten yana seçenek ve araç mevcut. Bu yüzden tüm seçenekler masada olmalı. Ancak, bu seçeneklerin bir kısmının sadece yaraya pansuman niteliğinde olduğu, yani faydalarının sınırlı ve geçici olduğu unutulmamalı.

Ayrıca, bazılarının yaptığı gibi, Merkez Bankası politika faizi gibi bir araçtan mucizevi bir biçimde enflasyon ve yaşam maliyeti krizi sorununu ortadan kaldırmasını beklemenin hiçbir mantıklı yanı yok. Keza böyle bir beklenti, resesyona ve daha fazla işsizliğe neden olarak, emekçi sınıflar açısından zararlı da olabilir.

Bir başka anlatımla, TÜİK enflasyonunun gerçeği yansıtmadığı gibi, politika oluşturma konusunda yeterince bilgilendirici olmadığı ve yukarıda tartıştığımız araçların çoğunun da para politikası dışında kaldığı göz önüne alındığında, enflasyonu düşürmek, kontrol etmek ya da yönetmek görev ve sorumluluğu tek başına Merkez Bankası’nın omuzlarına bırakılamaz.

Bu bağlamda, neo-liberalizmin mottolarından biri olan ‘merkez bankası bağımsızlığı’ ve ‘enflasyon hedeflemesi’ kavramını da sorgulamamız gerekiyor. Merkez Bankası sadece siyasal iktidardan değil, piyasalardan da bağımsız olmalı, yüzünü halka dönmeli. (15) Kaldı ki tarih, dar anlamda fiyat istikrarı emirlerini takip etmek yerine, ekonomik kalkınma ve toplumsal gelişmeyi desteklemek için hareket eden parasal ve mali otoritelerin başarılı örneklerine de tanıktır.

Özcesi, artık ekonomik alanda da her şeyi yeniden düşünüp tasarlamanın zamanı geldi. Enflasyonu düşürmenin yanı sıra, eş anlı olarak adil bölüşüme dayalı, etkin/verimli ve doğa ile uyumlu bir ekonomik kalkınma ve büyümeyi de gerçekleştirmek gerekiyor.

Bu işlevlerse ancak, bir geçiş dönemi ekonomisi anlamında, ‘demokratik katılımcı bir ekonomi’ ve buna uygun bir siyasal yapılanma tarafından yerine getirilebilir. Böyle bir ekonomiyi inşa etmek için Merkez Bankası da dâhil olmak üzere, demokratik bir devlet yapılanmasının merkezi kurumlarının yanı sıra, yerel yönetimler, belediyeler, komünler, kooperatifler, kolektifler ve meclisler gibi yerel örgütlenmelerin tam bir işbirliği içinde çalışması gerekiyor.

Gerçekte ihtiyacımız olan şeyin, antikapitalist, anti militarist, emek, insan, toplum ve doğa dostu, kadını güçlendiren, toplumsal cinsiyet eşitlikçi, farklı kimlikleri gözeten, eşit yurttaşlığa dayalı, demokratik, barışçı bir ekonomi ve bunun üzerine inşa edilmiş olan demokratik bir toplum ve demokratik siyaset olduğunu görmek ve buna göre hareket etmek zorundayız.

Anahtar sözcükler: Enflasyon, Fiyat Kontrolleri, Kamulaştırma, Merkez Bankası Bağımsızlığı, Regülasyon, Tayınlama, Yaşam Maliyeti Endeksi, Yaşam Maliyeti Krizi.

Dip notlar:

  1. Bu konuda A. Aktaş’ın yazısı son derece bilgilendirici: https://www.dunya.com/kose-yazisi/enflasyonda-aralik-ocak-illuzyonu (9 Eylül 2022).
  2. https://www.undp.org/press-releases/global-cost-living-crisis-catalyzed-war-ukraine-sending-tens-millions-poverty-warns-un-development-programme (7 July 2022).
  3. Farrokh K. Langdana, Macroeconomic Policy, Demystifying Monetary and Fiscal Policy, Third Edition, Springer Texts in Business and Economics, 2016, s.103-104.
  4. https://www.academia.edu/82205909/YASAM_MALIYETI_ENDEKSI_YME (25 Haziran 2022).
  5. Agm.
  6. https://www.opendemocracy.net/en/oureconomy/how-policymakers-should-respond-to-cost-of-living-crisis (1 February 2022).
  7. https://www.project-syndicate.org/onpoint/an-interview-with-isabella-weber-inflation-price-controls-deglobalization-china (6 September 2022).
  8. https://www.pressenza.com/there-are-better-ways-for-societies-to-address-inflation-than-by-hiking-interest-rates (6 June, 2022).
  9. H.R.5376 – Inflation Reduction Act of 2022, https://www.congress.gov/bill/117th-congress/house-bill (16 August 2022).
  10. https://www.undp.org/press-releases/global-cost-living-crisis-catalyzed-war-ukraine-sending-tens-millions-poverty-warns-un-development-programme (7 July 2022).
  11. https://www.researchgate.net/publication/362432630_YASAM_MALIYETI_ENDEKSI_YME_2022_Yili_Temmuz_Ayi_Gelismeleri; https://zaferyukseler.blogspot.com/agustos-yasam-maliyeti-endeksi (9 Eylül 2022).
  12. Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi Araştırma Notu 22/260 (7 Eylül 2022).
  13. https://socialeurope.eu/dealing-with-inflation-really (25 July 2022).
  14. https://www.dunya.com/kose-yazisi/sosyal-konutta-360-milyar-liralik-subvansiyon-olacak (15 Eylül 2022); https://www.dunya.com/ekonomi/finansmana-erisim-sorunu-var-bu-kis-cok-zor-gececek-haberi (14 Eylül 2022).
  15. Mustafa Durmuş, “Merkez Bankası Bağımsızlığı, Para ve Faiz: Kapitalizmde Finansın Ekonomi Politiği”, Yıl 2016, Cilt 2, Sayı 1, s. 22-61, https://dergipark.org.tr (1 Ocak 2016).

    Yazarımızın daha önce yayınladığımız makaleleri

    EMEKÇİLERİN ENFLASYONLA MÜCADELEYE BAKIŞI VE PROGRAMI NASIL OLMALI ?/12.09.2022

    SAVAŞLARIN VE EŞİTSİZLİKLERİN GÖLGESİNDE BİR “DÜNYA BARIŞ GÜNÜ”/01.09.2022

    “KUR GARANTİLİ MİLLİ PARA” VE HAKİKAT ÖTESİ SİYASET/24.08.2022

    ANKARA’DAN BİR HABER GELDİ, DEDİLER Kİ PARA POLİTİKASI ÖLDÜ/19.08.2022

    ONUN ARABASI VAR GÜZEL Mİ GÜZEL/01.08.2022

    TÜİK ENFLASYONU “BATI CEPHESİNDE YENİ BİR ŞEY YOK” / 06.08.2022

    SERMAYE KONTROLLERİ (3): İKTİDAR VE MUHALEFET YAN YANA/24.07.2022

    FAİZİ Mİ, ANAPARAYI MI SİLELİM, YOKSA EĞİTİMİ TÜMDEN ELDEN Mİ GEÇİRELİM?/23.07.2022

    BİZ HARİÇ “TÜM DÜNYA YANLIŞ YAPIYOR” OLABİLİR Mİ ?/19.07.2022

    İLK 20’YE TEKRAR GİRDİK (!) /14.07.2022

    SERMAYE KONTROLLERİ İYİ Mİ KÖTÜ MÜ ?/11.07.2022

    SRİ LANKA: İÇ SAVAŞIN PENÇESİNDEN IMF’NİN KAPISINA!/10.07.2022

    NATO Zirvesi Toplanırken/30.06.2022

    SEÇİM YOLUNDA UKRAYNA SAVAŞI BAHANE EK BÜTÇE ŞAHANE/24.06.2022

    ENFLASYON DA BÜTÇE DE FEVKALADENİN FEVKİNDE /20.06.2022

    ÖDEMELER DENGESİNE BAK DIŞ GÜÇLERİ GÖR/15.06.2022

    EKONOMİK BÜYÜME (2) NEREYE KADAR ? (BÜYÜMENİN NİTELİKSEL SORGULAMASI)/12.06.2022

    EKONOMİK BÜYÜME (1): NE PAHASINA ?/07 Haziran 2022

    “FAKİRİN CUĞARASINA”, GARİBANIN BİRASINA DOKUNMAK !/30 Mayıs 2022

    SEÇİM SATHI MAİLİNDE JEOPOLİTİK RİSKLER DE, KUR DA YÜKSELİŞE GEÇTİ/29.05.2022

    KONUTTA ÜÇ MÜJDELİ HABER (2) ALTERNATİF BİR KONUT POLİTİKASI NASIL OLMALI ?/22.05.2022

    KONUT FİYATLARI VE SURİYELİ SIĞINMACILAR /11.05.2022

    EMEK, BARIŞ VE DEMOKRASİ MÜCADELESİ BİR BÜTÜNDÜR / 05.05.2022

    DERS ALMIYORUZ !/21.04.2022

    UKRAYNA SAVAŞI, GIDA ENFLASYONU, ARTAN YAŞAM MALİYETLERİ VE KAPIDAKİ AÇLIK/17.04.2022

    YENİ EKONOMİK MODEL BAŞLAMADAN BİTTİ / 12.04.2022

    UKRAYNA SAVAŞI, DÜNYA EKONOMİSİ VE BARIŞ GÖRÜŞMELERİ /03.04.2022

    BÜTÇEMİZ HAZİNEMİZ MÜSAİT AMA SİZİN İÇİN DEĞİL /23.03.2022

    AYNI GEMİDE DEĞİLİZ / 14 Mart 2022

    KAPİTALİZM BİRLEŞTİRİCİ DEĞİL PARÇALAYICIDIR, BÜTÜNLEYİCİ DEĞİL BÖLÜCÜDÜR !/6 Mart 2022

    ANADİL, DOĞRUDAN DEMOKRASİ, EKOLOJİ VE EMEK MÜCADELESİ / 21.02.2022

    Halkın Beslenme ve Isınma Arasındaki Zor Seçimi / 09.02.2022

    TÜRKİYE EKONOMİSİ DÜNYANIN GERİ KALANINDAN NEGATİF AYRIŞMAYA DEVAM EDİYOR !/ 28.01.2022

    ENFLASYON YERLİ Mİ GEÇİCİ Mİ YÖNETİM HATASI MI ? /24.01.2022

    ENFLASYONU DÜŞÜREMEDİK YERİNE İHRACAT VERELİM/ 11.01.2022

    2021’DE EKONOMİK TABLO /10.01.2022

    TÜRKİYE EKONOMİSİ DÜNYADA İLK 10’A GİREBİLİR Mİ ?, GİRMELİ Mİ ? /03.01.2022

    NASS, FED DERKEN ‘ÖRTÜLÜ’ FAİZ ARTTIRIMI GELDİ!/ 23.12.2021

    KUR KORUMALI MEVDUAT VE ÖRTÜLÜ FAİZ ARTTIRIMI ÜZERİNE/ 22.12.2021

    TÜRKİYE EKONOMİSİ FİNANSAL KRİZDEN ÖNCEKİ SON DURAKTA / 17.12.2021

    HOŞ OLMAYAN İKTİDAR ARİTMETİĞİ HALK ENFLASYON VE KUR ALTINDA EZİLİRKEN EKONOMİYİ BÜYÜTMEK/ 04.12.2021

    SON FAİZ İNDİRİMİNİN NEDENLERİ VE OLASI SONUÇLARI./ 21.11.2021

    DEMOKRATİK KATILIMCI BİR HALK BÜTÇESİNE İHTİYACIMIZ VAR./15.12.2021

    KÜRESEL İKLİM FİNANSMANI İKLİM YIKIMINI DURDURABİLİR Mİ ?/ 08.11.2021

    İKLİM YIKIMI İLE MÜCADELE COP 26 TOPLANTILARINA SIĞMAZ (1) “NET SIFIR” EMİSYON DEĞİL, GERÇEK SIFIR; EMİSYON GEREKİYOR !/01.11.2021

    PROF. DURMUŞ YENİ BİR SAVAŞA GİRMEK YANGINA KÖRÜKLE GİTMEKTİR/ 24.10.2021

    DEVLET-SERMAYE SINIFI İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA TÜSİAD’IN YAPTIĞI ÇIKIŞ /21.10.2021

    VERGİDE EKLEKTİK POPÜLİZM (MIZRAK ÇUVALA SIĞMIYOR)/ 17.10.2021

    İKLİM GÖÇMENLERİ (İKLİM KRİZİ, GÖÇ VE SIĞINMACI İLİŞKİSİ-2)/10.10.2021

    CİN ŞİŞEDEN ÇIKTI /09.10.2021

    SINIR / GÖÇ SANAYİ KARMASI” SIĞINMACILARIN ACILARINDAN KAR DEVŞİRİYOR (İKLİM KRİZİ, GÖÇ VE SIĞINMACI İLİŞKİSİ) 1/26.09.2021

    EMPERYALİST SAVAŞLAR VE SÖMÜRGECİLİK EKOSİSTEMİ YOK EDİYOR (İKLİM KRİZİ-MİLİTARİZM İLİŞKİSİ 3)/12.09.2021

    EMPERYALİZM VE EYLÜL ASKERİ DARBELERİ : 11 EYLÜL 1973 ŞİLİ VE 12 EYLÜL 1980 TÜRKİYE/11.09.2021

    ORTA VADELİ PROGRAM: ORTAYA VASAT PROPAGANDA BELGESİ/ 09.09.2021

    DÜNYA BARIŞ GÜNÜ’NDE YÜKSELEN MİLİTARİZM VE ASKERİ HARCAMALAR (İKLİM KRİZİ-MİLİTARİZM İLİŞKİSİ-1)-1) /01.09.2021

    İKLİM KRİZİ GELİR EŞİTSİZLİĞİ İLİŞKİSİ /22.08.2021

    İKLİM KRİZİ ARTIK BEKLENENDEN ÇOK DAHA YAKIN ! 15.08.2021

    ACİLEN ÇÖZMEMİZ GEREKEN 5 TEMEL SORUN /08.08.2021

    DENİZE DÜŞEN YILANA SARILIR”DA…/ 01.08.2021

    AŞILAMADAKİ SORUN: HALK MI MESAFELİ, İKTİDAR MI YETERİNCE GAYRETLİ DEĞİL ? /30.07.2021

    PARANIN İZİNİ SÜR, YOLSUZLUKLARI GÖR! / 19.07.2021

    RÜŞVETİN VERGİSİ / 05.07.2021

    DEMOKRASİYİ SAVUNMAK, KAMUSAL HİZMETLERİ VE KESK’İ SAVUNMAKTIR./ 27.06.2021

    KAMU MALİYESİ RAPORU VE BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ BÜTÇEDEKİ ADALETSİZLİKLERİ TESCİL EDİYOR!/23.06.2021

    İLK GÜNAHI KİM İŞLEDİ ? / 13.06.2021

    YOUTUBE YAYINI : KARANTİNA TV SALYADAN KURAKLIĞA İKLİM YIKIMI VE TÜRKİYE EKONOMİSİ/07.06.2021

    BİRİ BÜYÜDÜ, BİRİ KÜÇÜLDÜ BİRİ YENİDEN BULUNDU./06.06.2021

    KOLOMBİYA’DA VERGİ İSYANININ ORTAYA ÇIKARDIĞI GERÇEKLER./30.05.2021

    YOUTUBE YAYINI: KARANTİNA TV MAFYANIN İKTİSADI, EKONOMİNİN MAFYASI

    CARİ AÇIĞA DAYALI BÜYÜMEYE DEVAM / DIŞ BORÇ STOKU VE HEBA EDİLEN 18 YIL (3)/23.05.2021

    ÖNCE SOSYAL ADALET /20.05.2021

    CARİ AÇIĞA DAYALI BÜYÜMEYE DEVAM / PORTFÖY YATIRIMLARI PARADOKSU (2)/17.05.2021

    YOUTUBE YAYINI: KARANTİNA TV: EKONOMİNİN VE YÖNETİMİN PERFORMANSI

    CARİ AÇIĞA DAYALI BÜYÜMEYE DEVAM / DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI KURUDU (1)/09.05.2021

    GAZETE DUVAR RÖPORTAJI PROF. DR. MUSTAFA DURMUŞ: “KAYNAK OLMADIĞINDAN DEĞİL NİYET OLMADIĞINDAN HALKA DESTEK VERİLMİYOR.”/02.05.2021

    SALGINDA 1 MAYIS: RÜYAYI GERÇEĞE DÖNÜŞTÜRMEK HALA MÜMKÜN !/02.05.2021

    YOUTUBE YAYINI: KARANTİNA TV BİZ DURURSAK HAYAT DURUR !: SALGIN KOŞULLARINDA İŞÇİ SINIFI /26.04.2021

    İNKAR KRİZ GERÇEĞİNİ ORTADAN KALDIRMAYA YETMİYOR/26.04.2021

    GELİR DESTEKLİ BİR AYLIK TAM KAPANMA: HEM SAĞLIĞIMIZI, HEM DE EKONOMİYİ KORUMAK İÇİN/18.04.2021

    YOUTUBE YAYINI: KARANTİNA TV “COVID SIRASINDA ve SONRASINDA EMEK DÜNYASI”/12.04.2021

    DEVLET BÜYÜRKEN KAMUSALLIK HIZLA TASFİYE EDİLİYOR /11.04.2021

    GÜVEN”, “İSTİKRAR” VE “ŞAHLANAN” TÜRKİYE EKONOMİSİNİN TEKNOLOJİ VE SANAYİ TEMELİ/04.04.2021

    SÜRÜ BAĞIŞIKLIĞI STRATEJİSİNE DEVAM /25.03.2021

    İKTİDAR BLOĞUNUN STRATEJİSİ ÜZERİNE/24.03.2021

    YOLSUZLUK ALGISI ENDEKSİNDE 15 PUANLIK KÖTÜLEŞME/22.03.2021

    REFORM ALGISINA DEĞİL KÖKLÜ İLERİCİ BİR DEĞİŞİME İHTİYACIMIZ VAR/14.03.2021

    COVİD 19 SALGINININ İKİNCİ YARISINDA TÜRKİYE EKONOMİSİ: GERÇEKLER VE ALGI YÖNETİMİ/07.03.2021

    TEMEL GELİR GÜVENCESİ” ZAMANI / 03.03.2021

    COVİD-19 SALGINININ İKİNCİ YARISINDA DÜNYA: DÜNYA EKONOMİSİNE İLİŞKİN ÖNGÖRÜLER.

    KAPİTALİZM VE SPEKÜLASYON: TESLA, ELON MUSK VE BİTCOİN

    SERVETİ NEDEN VE NASIL VERGİLENDİRMELİYİZ KAMU FİNANSMANINDA YENİ PERSPEKTİF İHTİYACI VE SERVET VERGİSİ/14.02.2021

    HALK VERGİ YÜKÜ ALTINDA EZİLİYOR, VERGİ REKORTMENLERİ İSİMLERİNİ GİZLİYOR!- SERVET VERGİSİ NEDEN VE NASIL ALINMALI ? (8)/07.02.2021

    SERVETİ NASIL VE NEDEN VERGİLENDİRMELİYİZ ?(7. Bölüm) – SERVET VERGİSİ EKONOMİYE ZARAR VERİR Mİ ?/03.02.2021

    SERVETİ NEDEN VE NASIL VERGİLENDİRMELİYİZ ?(6. Bölüm) – ZENGİNLERİ VERGİLENDİRMEK İÇİN SOMUT NEDENLER ?/03.02.2021

    SERVET VERGİSİ NEDEN VE NASIL ALINMALI ? (5. Bölüm) – SERVET VERGİSİNİN FELSEFİ VE POLİTİK ARKA PLANI/03.02.2021

    SERVETİ NEDEN VE NASIL VERGİLENDİRMELİYİZ? (4. BÖLÜM) – MADALYONUN İKİ YÜZÜ: ZENGİNLİK VE YOKSULLUK/17.01.2021

    SERVETİ NASIL VE NEDEN VERGİLENDİRMELİYİZ ? (3.BÖLÜM) – EŞİTSİZLİKLER ARTIYOR VE MÜDAHALE GEREKİYOR/03.02.2021

    SERVETİ NEDEN VE NASIL VERGİLENDİRMELİYİZ? (2.BÖLÜM): COVİD 19 VE KAMU GELİRİ İHTİYACI/01.02.2021

    SERVETİ NASIL VE NEDEN VERGİLENDİRMELİYİZ ? BİRİNCİ BÖLÜM/03.01.2021

Diğer Yazılar

DOKTOR GARİPAŞK: BİR NÜKLEER SAVAŞ PARODİSİ

Ümit ÖZDEMİR / 02.12.2024 Stanley Kubrick’in soğuk savaşın tam orta yerinde yaptığı film, pek çokları …

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir