Cesar Luis Menotti
Editörden
Geçtiğimiz hafta vefat eden Arjantin Milli Takım Teknik Direktörü Cesar Luis Menotti’nin bu yazısının varlığını, Ender Helvacıoğlu’nun sosyal medya mesajından öğrendik. Yazı, sömürücü sınıfların yani sağın futbola bakışı ile solun futbola bakışı arasındaki, belirgin politik ve kültürel farkların ne olması gerektiğini tartışıyor. Yazıda savunulan tezlerin tamamı, kolektif bir oyun olan futbolun sermaye sınıfı tarafından nasıl endüstrileştirilerek kirletildiğini; buna karşın solun hangi karşı kültürel değerler üzerinden bu duruma karşı koyması gerektiğiyle ilgili. Çok başarılı bir teknik direktör olarak anılacak olan Menotti’nin başarısının kökeninde özgürlükçü tutumunun olduğu çok açık. Okumanız dileğiyle…
Sağın futbolunda oyuncu, galibiyet ya da puan sıralamasındaki yer için kullanılan bir alettir Solun futbolunda oyuncu, güzellik yaratan, halkla dayanışma içinde olan, düşünen bir varlıktır. Bundan amaç, yeni bir toplum düzeninde yeni insanın oluşmasını sağlamaktır
Futbol sporu var oluşunu, çalışan halka borçludur. Futbolun, mülksüz ve hakları elinden alınmış insanlar arasında doğmasının elementer bir nedeni var: Ucuz, neredeyse bedava oluşu. Dünyanın her yerinde birçok insana bir top yetiyor. Hatta bu top kağıttan ya da çaput parçalarından da olabilir.
Bu oyunu yoksullar buldular ve ona karakterini verdiler. Şimdi o karakteri savunmaya çalışıyoruz, çünkü çıkarı en yüksek değer yapan ve onuru gizlice ikinci sıraya iten bir toplumda futbolun yozlaşması söz konusu. Egemen sınıflar değerler göstergesini tersine çevirerek yaşamı insanlık dışı bir hale getirdiler. İnsanı anlamsız bir üretim etkenine -bir ölçüde de tüketiciye- çevirdiler.
Futbolun özgürleştirici kimliği
Söz söyleme ve özgürce konuşma hakkı elinden alınmış sıradan halk, o parasız eğlencede bir ifade biçimi, bir yaşam içeriği bulmuştur. Onlara reva görülen sömürüyü yaldızlamak için “daha kötü durumdakiler” olarak adlandırılan bu insanlar futbolda kendilerini yeniden buldular. Oyun sevinci içinde, yaratıcı yeteneklerini geliştirmede kendilerini özgür hissettiler. Oradaki olgu, kaderin bir cilvesi olarak kabul eden dışlanmış varlıklardır. Egemen sınıfların onlara biçtikleri düşük kaliteli insan rolünü içselleştirdikleri andan itibaren işçiler, sanki onur sahibi ol endi yeteneklerinin farkına vardılar, zekalarını kanıtlama olanağına kavuştular ve böylece bir kimlik edindiler. Futbol sayesinde “birisi” oldular. Bir tür hissetmeyi, ayrı sınıftan olan akraba ve arkadaşlarıyla paylaştıkları özel bir duyarlılığı, oyun oynayarak dile getirdiler. Kimlik… Bunun anlamı gurur duyma ve onurlu yaşama olanağıdır. Egemenler için işçi bir numara, diğer şeyleri üreten bir nesnedir ve bu ürettiği şeyleri belirlemeye ya da onlardan yararlanmaya yabancı biridir. İşçiler düşünmezler, düşünme işini onların yerine güçlüler yapar. İşçiler yaratıcı değillerdir, resmi kültüre katılımları yoktur, kenar figürleridirler, er ya da geç “aşağılık insan” statüsünü doğa tarafından verilmiş bir olgu, kaderin bir cilvesi olarak kabul eden dışlanmış varlıklardır. Egemen sınıfların onlara biçtikleri düşük kaliteli insan rolünü içselleştirdikleri andan itibaren işçiler, sanki onur sahibi olmaya hiç hakları yokmuş gibi yaşarlar.
(Menotti ve Maradona bir antrenmanda)
İşçi sınıfının bütün değerleri
Futbol, bir insanın kendisini insan olarak kanıtlayabileceği, yürüyebileceği bir yoldur. Ama aynı zamanda egemen katmanların döşediği tuzaklarla dolu bir yoldur. Futbol oynarken bir işçi kendi dilini konuşabilir, kurnazca o anki niyetini gizleyebilir ya da bir başka niyetini gerçekleştirebilirdi. Bu güzelliğin tadına varabil- mek için de, o sayılanların hepsini; sevinçle, teklifsizce, güzelliğe eğilimli bir yetenekle ve ince bir ruhla yapabilirdi. Nihayet kendisinin olan bir şey için, resmi verili kültürün zorlamalarından ve iktidarın zehrinden arınmış, her zaman kolektif karaktere sahip bir şenlik için coşabilirdi. İşçi sınıfı kendi eğlencesini düzenliyor. Futbol, bir tüketim malı haline geldi geleli ve endüstri çağıyla birlikte alınıp satılabilen kapitalist bir ürüne dönüştürülüp alçaltılalı beri sahip olduğu asıl değerler zorla değiştirilmektedir ordu, elbette ki futbol tek eğlencesi değildi. Kendisine özgü bir hoşgörüyle kapılan herkese açık tutmuş ve eğlencesine herkesi davet etmiştir.
Futbolun sahibi sıradan halktır, çünkü futbolu sıradan halk yaratmıştır. İşçi sınıfının bütün değerlerini içerir. Bu değerler, tem elde diğer toplumsal katmanlarda geçerli olanlardan farklı nitelikledirler. İnsana bir çıkış yolu sunan, onu adaletli ve sevinçli bir biçimde yaşamaya özendiren değerlerdir bunlar.
Kapitalistler futbolu alçalttı
Futbol, bir tüketim malı haline geldi geleli ve endüstri çağıyla birlikte alınıp satılabilen kapitalist bir ürüne dönüştürülüp alçaltılalı beri sahip olduğu asıl değerler zorla değiştirilmektedir.
Yine de futbol, hâlâ derin kökleri olan duygular uyandırmakta ve kendini bu oyuna adayan biri, bu işi, bu debdebeli sporun başroliindekilerde her zaman var olan bir fantezi ve coşkuyla yapmaktadır. Bu düşünce zenginliği ve coşku yeteneği, sonuçta zaferin köşe sütunlarım oluşturacaklardır.
Bundan, bayağı ve çabuk kâra yönelik bir futbolun propagandasını yapan ve açıkça sağda olanların, politik konumlarının bilincinde oldukları iddiası çıkarılmamalıdır. Onlar da zaten günlerce sabahlayıp çene çalarak, karanlık planlar kurmuyorlar. Yo hayır, böyle olmadığı kesin.
(1978’de Arjantin’de düzenlenen Dünya Kupası, askeri cuntanın gölgesindeydi. Fotoğraf 1978 Dünya kupasında Arjantin-Hollanda maçından)
Burada karşımıza çıkan şey, daha çok kendiliğinden bir taraflılık olarak niteleyebileceğimiz, yürürlükteki dünya görüşlerini yansıtan bir karardır. Kitle iletişim araçları her allah’ın günü bizleri, tam farkında olmadan benimsediğimiz toplumsal ilişkilerimizi bir örgütlenme ve yaşam tarzına indirgemektedir.
Sağın futbolu, bu toplumda geçerli olan dünya anlayışlarını, yeniden üretmekte ve desteklemektedir. Bu tür futbolda yalnızca para konuşur ve para tüm yolları meşru kılar. Kastedilen, salt ultrasavunmacı bir taktik, kâr hırsının ve spekülasyonun ifadesi değil, aynı zamanda kuralların sürekli bozulması ve akla gelebilecek her çeşit kokuşmuş numaralara başvurulmasıdır. Böyle bir futbol; kendi kaynaklarını yadsımakta, yeteneği hiçe saym akta ve şiddete özendirmektedir. Hastadır ve hasta etmektedir, çünkü tüm tüketim maddeleri gibi doğası gereği temelsiz ve geçicidir. Kâr getiren her şey iyidir, çünkü iyi satmaktadır. Futbolda da başından beri bulunan halk bayramı karakterinin yadsındığı bir ortamda bu tür bir fu tbol kendi kimliğini paçavraya çeviriyor.
Solun futbolu ve yeni kültür
Sağın futbolunda sürekli çalışmanın ve fedakârlığın sözü geçer. Çalışma gibi bir kavramın tarihsel bağlamından koparılamayacağını ise iyice gözden kaçırıyorlar. Günümüzde çalışma, 50 yıl önceki ya da Ortaçağ ’daki anlamında değ ildir. Fedakârlığa gelince -kapitalistler işçilerin karşısında bu sözcüğü ağızlarından hiç düşürmüyorlar, ama fedakârca çalışmanın meyvelerini kendileri topluyorlar. Oysa solun futbolu, bir yaşam belirtisi anlamında, zekanın en ön sırayı aldığı ve galibiyetin ancak o galibiyetin elde ediliş biçimi oranında değerli olduğu bir yetenek işidir. İnsanların duygularına saygılıdır, çünkü başarıyı o da tanır, ama bunu her futbol maçından beklenilebilecek sansasyonelliğin sırtından yapmaz.
“Kalite ” demştir, Che Guevara, “halka gösterilen saygıdır”. Solun futbolu sürekli kalite için uğraşır.
(Che’nin Club Deportivo Madureira takımıyla çektirdiği fotoğraf)
Solun futbolu; tartışılmaz kültürel etken olarak yeni bir kültürün oluşmasına yönelik bir çabadır. Bu kültürün dayanağı, yepyeni bir duyarlılık, yaşamın tim biçimleriyle, yaşamı öğelerini hissetmenin yeni bir çeşididir.
Yeniden Che’ye dönersek, onun bir sözü vardır: “ Biz devrim i insanların günlük ekmeğini garanti altına almak uğruna yapmıyoruz. Yaşamı değiştirmeye çalışıyoruz”. Yani solun futbolunda, bir tek kazanmak için oynamıyoruz, daha iyi olmak, sevinç duymak, bir şenlik yaşamak, insan olarak gelişmek için oynuyoruz.
İyi Şiir, İyi Şarkı, İyi Resim, İyi futbol
Olaya böyle bakıldığında futbol sanatın diğer anlatım biçimleriyle iyi bir filmle, iyi bir şarkıyla, iyi bir şiirle, iyi bir resimle aynı işleve sahiptir. Diğer bir deyişle bizi daha iyi, daha adaletli ve insancıl bir dünyaya hazırlamaktadır.
Solun futbolunda iyi bir oyunun, “işe yarayan şeyin”, yani galibiyetin yanında süs olmadığı bilinir. İyi oynamak (ya da en azından oynamaya çalışmak) karakterli insanlar için vazgeçilmez bir koşuldur. Julio Cortazar bir seferinde şöyle demişti: “Kent ve köylerimizdeki yaşamın, gerçeğe ve adalete gereksinimi olduğu kadar güzelliğe de gereksinimi vardır.” Bu vazgeçilmezdir, çünkü bizler insanız ve kendimize insan olarak saygı duymak istiyoruz.
Sağcı bir futbol olduğunu söylemiştik. Sağın biçimlendirdiği bir toplumun değerlerini, genellikle de bilinçsizce yansıttığındandır bu. O toplum, insanın kendi kendisi olmasına izin vermez.
Öte yandan, solcu bir futbol da olduğunu, -aynı biçimde genelde bilinçli olmaktan çok bilinçsizce- aslına sadık kaldığını, tüm zamanların yeşil saha ustalarının izinden gittiğini söylemiştik. Bu futbol, yaşama sevincine, oyunculuk ve yaratıcılık özgürlüğüne hizm et etmektedir. Başrolünde, diğer insanlara o özel duyguları ve keyfi aktaran ve kollektif bir duygu dünyasını -bu dünyayı bozmaya kimsenin hakkı yok- vücuda getiren futbolcu vardır.
Sağın futbolunda oyuncu, galibiyet ya da puan sıralamasındaki yer için kullanılan bir alettir.
Solun futbolunda oyuncu; güzellik yaratan, halkla dayanışma içinde olan, düşünen bir varlıktır. Bundan amaç yeni bir toplum düzeninde yeni bir insanın oluşmasını sağlamaktır.
Yurttaş futbolcu
Futbol oyuncusu da herkes gibi bir yurttaştır. Diğer insanlarla birlikte sorumlu olduğu bir toplumun bütünleyici öğesidir.
O yüzden belli insanlar, seyirci üzerindeki etkisi nedeniyle onu engellemeyi düşünseler de, o bir yurttaş olarak işlevlerini yerine getirmeye içsel bakımdan hazır olmalıdır. Hiçbir oyuncu kendisinin politika alanı dışına itilmesine izin vermemelidir. Kimse kendisine böyle bir uygulama yapılmasına göz yummamalıdır.
“Ben politikaya bulaşmam ” demek pratikte “egemen politikaya razıyım ”, anlamına geliyor ve egemen politikanın kararlaştırdığı her şeye.
Politika sözcüğünü burada en geniş anlamda kullanıyoruz. Yani toplumun yapısıyla ilgili olan ne varsa, hepsini anlayacağınız, günlük yaşama ve bize sıkıntı veren ya da değiştirmek istediğimiz şeylere de ilişkin her şeyi kapsıyor.
Sporun biçimi, yapılan politikaya göre değişir. Bunun böyle olduğu kuşku götürmez.
Futbolcuyu, bir sirk maymunu düzeyine düşürmeye çalışan bir toplumsal sistem var. Özellikle futbolcu alt tabakayı eğlendirsin ve sonra uslu uslu kafesine dönsün. Oyun alanı dışında onu her yerde, toplumsal yükselmenin örneği olarak göstermek, yani sistemi haklı çıkarmak için kullanırlar
Bu sistem ona sınıfından kopabileceği yalanını yutturuyor. İktidarın en iç çevrelerine dek yaklaşmasına izin verebilir ve lüksün, kalitenin içinde bir kesimin üyesi o lduğu inancı yaratılır. Amaçları, onu kendi arabalarına daha bir kolaylıkla koşabilmektir.
Bu nedenle bir oyuncu olarak onu düşünmeye ve kendisini geliştirmeye gözünü dört açmaya ve ağırlığını koymaya çağırıyoruz.
Çoğunlukla kötü koşullarda büyüm üş futbol oyuncusunun elinde, halkın yanında yer alma ve açıklayıcı konumu nedeniyle, toplumun yeniden düzenlenmesi için verilen uğraşta çok anlamlı bir rol oynama fırsatı vardır.
Statükoya boyun eğmemek
Politikaya karışmak , insanın kendi çevresinde olup biten şeylerle ilgilenmesi; barışın neden günden güne tehlikey e girdiğini, dünyanın neden , Joan Manuel Serrat deyişiyle avlanma ruhsatı olan bir-iki delinin elinde olduğunu bilmesi; komşusu küçük ülkeleri işgal eden, roketleri olan bu delileri tanıması demektir. Politikayla ilgilenmek, çevrenin ne anlama geldiğini, belli insanların neden ve hangi amaçla doğayı mahvettiklerini, doğanın neden savunulması gerektiğini, bu savunmanın bütün bir sistemin başına neden büyük ve uzun süreli belalar açtığını anlamak istemek demektir.
Politikayla ilgilenmek, koşulların düzelmesi için olaylara müdahalede bulunmaktır. Hiçbir şey yapmamaksa statükoya boyun eğmek, yürürlükteki toplumsal düzene razı olmak ve pasif olarak egemen sistemi desteklemektir.
Yapılması gereken günlük sorunlara müdahalede bulunmak, daha iyi bir var olmanın yararına haklı istemlerin kabul ettirilmesi için çalışmak ve başkalarının haklan için mücadele etmektir. Bir insan olarak bu haklarla ilgilenmek futbolcunun görevidir.
Futbol hiçbir zaman bir amaca hizmet etmemelidir. Tıpkı tıp, sanat ya da başka bir şey gibi. Bunların hepsi yalnızca daha iyi, daha mutlu bir var olmayı gerçekleşmenin aracıdırlar.
Bir futbolcu bu anlamda ne derece iyi hazırlıklıysa insan olarak o derece yararlıdır, o derecede iyi futbol oynar.
Her futbolcunun şu konuda kafası açık olmalıdır: İçinde yaşadığı toplum ne ölçüde iyi, adil ve insancaysa, o da özel çalışma alanında kendisini o ölçüde iyi geliştirebilir.
Söz konusu olan, kendisine, politikaya katılma hakkının verili olması değildir sadece, tersine eğer insan olarak kendi kaderini kendi eline almak istiyorsa, bir sporcu olarak politikaya katılmak onun görevidir de
Yetenekleri ve olanakları ölçüsünde, yeni bir toplumda yeni bir insanın oluşumu için uğraşan bizler, gelecekten kuşku duymuyoruz.
Elbette ki mücadelenin eksiklerle dolu ve dallı budaklı olduğunu, tarihi boyutlarda başarıları ve geri tepmeleri içerdiğini biliyoruz. Ancak ilerleme açık ve uzun sürelidir.
Galibiyetten kuşkumuz yok
Gericiliğin oyunları, halkın galibiyetinin, olsa olsa gecikmesine yol açar. Bir de bir sürü kuşağın fedakârlığa ve düş kırıklığına katlanmasına. Sosyal adalete ve gerçek demokrasiye doğru olan gelişmeyi ise önlemeyeceklerdir.
Dediğimiz gibi, galibiyetten kuşkumuz yok. Geleceğin sporuyla geleceğin futbolunun nasıl olacağı konusunda da kuşkulu değiliz.
Tüm maceracı tipler, beceriksiz acemi çaylaklar, göstermelik bilimsel şeyleriyle düzenbazlar, vasatlar ve korkaklar; futbol dünyasında tonla bulunan ve kendilerine spor yazan, yönetici, teknisyen, aracı ya da hakem diyen tüm bu insanlar, bazen gerçekten kazandıklarında fırsatını buldukça kargaşa çıkarıyorlar. Sansasyon meraklısı, içi boşaltılmış bir toplumun kanatları altında geçindiklerinden, gerçek durumları gözlerden gizliyorlar. Ama halkın güvenilir sağ duyusuna k arşı koyamazlar, çünkü bu sağ duyunun derin kökleri var. Bu duyguya dayanmayan hiçbir şeyin geleceği yoktur.
Bu yüzden o öbür türlü futbol, yalanın dolanın, spekülasyonun , şiddetin ve yıkımın futbolu, her ne kadar şu ya da bu şampiyonluğu kazanabilirse de, insanların yüreklerini fethedemeyecektir. Çünkü, futbolun varlığını borçlu olduğu temel duygulara şiddet uygulamakta, kolektif heyecanları çarpıtmaktadır.
Futbol, duygulan saymazsak, tüm bunlar insanın evrim yolunda elde ettiği doğal yeteneklerdir. Yalnız, insanın bu sporun bayramlık karakterine ve yaşama sevincine, becerisine ve geleneğine, duyarlılığına ve özgürlükçü ruhuna, yüreklilik ve doğal yetenek isteyen özelliğine dokunmaması gerekir. Futbol, spekülasyoncuların korkakça oyununa asla yenik düşmemeli, “deplasmandaki bir puan” uğruna vasatlığın tutsağı olmamalıdır.
Geleceğin futbolu, eski büyük ustaların öğretilerini yeniden hatırlayacaktır: Di Stefano, Pademera, Puşkaş, Sivori, Luis Suarez, Overath, Pele, Beckenbauer… Onlar bize coşkunun ne olduğunu öğrettiler, birçok insanın duygu dünyasını biçimlendirdiler. Uzun süre yaşayacaklardır. Scifo, Butragueno, Borghi gibi oyuncuların kişiliğinde var olmaya devam ediyorlar.